საბჭოთა წლებში ქვეყნისა და რეგიონების ხელმძღვანელები დიდ ყურადღებას აქცევდნენ მელიორაციის განვითარებას. თუმცა, გასული საუკუნის ბოლოს სარწყავი სისტემამ პრაქტიკულად შეწყვიტა ფუნქციონირება, შეჩერდა ახლის მშენებლობა და ძველი სამელიორაციო სისტემების შეკეთება, სპრინკლერი მანქანების უმეტესობა განადგურდა.
ახალი ათასწლეულის დასაწყისში გვალვის ხშირმა შემთხვევებმა დააჩქარა მიწის სარწყავი საკითხების მოგვარება. დაწვრილებით ამის შესახებ – ფედერალური სახელმწიფო საბიუჯეტო დაწესებულების „ტატმელიოვოდხოზის“ დირექტორთან მარს ჰისმატულინთან ინტერვიუში.
– მარს მანსუროვიჩ, მელიორაცია ფეხზე დგება და ხდება შიდა სოფლის მეურნეობის განვითარების გასაღები. როგორ გამოიყურება ჩვენი რესპუბლიკა სხვა რეგიონების ფონზე?
- თათარსტანის მელიორაციის სისტემა აღიარებულია რუსეთის სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მიერ, როგორც ერთ-ერთი საუკეთესო ქვეყანაში. ბოლო ათი წლის განმავლობაში ჩვენ ექსპლუატაციაში გავუშვით 32 ათასი ჰექტარი სარწყავი მიწა, ჩავატარეთ 480-ზე მეტი ხელოვნური აუზი და ჰიდრავლიკური ნაგებობა, რომელიც აშენდა იმ დღეებში, როდესაც სამელიორაციო ინდუსტრიას ხელმძღვანელობდა თათარსტანის პირველი პრეზიდენტი მინტიმერ შაიმიევი.
თათარსტანი არის სარისკო სოფლის მეურნეობის რეგიონი და მხოლოდ მიწის მელიორაციის ღონისძიებებს შეუძლია მთლიანად ან მნიშვნელოვნად შეამციროს ეს რისკები. ამავდროულად, რესპუბლიკას აქვს არაერთი მნიშვნელოვანი უპირატესობა მიწის მელიორაციის წარმატებულ განვითარებაში, რომლებიც სხვა რეგიონებში არ არის ხელმისაწვდომი.
ჯერ ერთი, ეს არის წყლის რესურსები: ჩვენ გვაქვს დაახლოებით 10 ათასი დიდი და პატარა მდინარე, ასევე აშენდა 880-ზე მეტი აუზი და ჰიდრავლიკური ნაგებობა. არსებული რეზერვუარები შესაძლებელს ხდის 400 ათას ჰექტარზე მეტი ფართობის ირიგაციას.
გარდა ამისა, თათარსტანში დაცულია ყველა სამშენებლო განყოფილება და კვალიფიციური პერსონალის მომზადების სისტემა, რომელიც პროფესიონალურად უმკლავდება ამოცანებს. მნიშვნელოვანი უპირატესობაა ასევე სარწყავი აღჭურვილობის ქარხნის არსებობა ვისოკოგორსკის რაიონში, რომელიც აწარმოებს თანამედროვე წრიულ სპრინკლერ მანქანებს. მარს ხისმატულინი, ფედერალური სახელმწიფო საბიუჯეტო ინსტიტუტის „ტატმელიოვოდხოზის მენეჯმენტის“ დირექტორი: რეგიონულ და ფედერალურ მელიორაციის პროგრამებს შეუძლია მნიშვნელოვნად შეამსუბუქოს მეურნეობების ფინანსური ტვირთი.
– როგორ შეგვიძლია შევაფასოთ თათარსტანელი მელიორატორების წვლილი სასურსათო უსაფრთხოებისა და სურსათის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფაში?
– თავად განსაჯეთ: მშრალ 2010 წელს არ გვქონდა ყველა მოსავალი, განსაკუთრებით კი კარტოფილი. რესპუბლიკა იძულებული გახდა მისი შემოტანა ბელორუსიიდან, კიროვის რეგიონიდან და ქვეყნის სხვა რეგიონებიდან. 2021 წელი კლიმატური პარამეტრებით ძალიან ჰგავდა 2010 წელს, თუმცა, მელიორაციის განვითარებისთვის გატარებული ღონისძიებების წყალობით, თათარსტანმა მიიღო კარტოფილის მოსავალი, რომელიც საკმარისი იყო საკუთარი მოსახლეობის სრულად უზრუნველსაყოფად. სარწყავ ადგილებში ყველა სხვა კულტურების მოსავლიანობა იყო სამიდან ოთხჯერ მეტი, ხოლო თვითღირებულების ფასი ორჯერ დაბალი იყო ჩვეულებრივზე. მარცვლეულის მხრივ შარშან, სარწყავი ხარჯების ერთი რუბლისთვის 10-12 რუბლი დამატებითი პროდუქტი მიიღეს, ხოლო ბოსტნეული კულტურები - 30-40 რუბლზე მეტი.
– უდავოა, რომ სარწყავი აგრობიზნესის მომგებიანობას რამდენჯერმე ზრდის. მაგრამ რა იყო მიწის მელიორაციის აღორძინებისა და თანამედროვე განვითარების გამომწვევი?
– რა თქმა უნდა, უპრეცედენტო მხარდაჭერის პროგრამები მიწის მელიორაციის განმავითარებელი მეურნეობებისათვის. თათარსტანში არის რესპუბლიკური და ფედერალური მიზნობრივი პროგრამები, რომლებიც საშუალებას გაძლევთ მნიშვნელოვნად სუბსიდირდეთ ფერმების ხარჯებს. საპროექტო და შეფასების დოკუმენტაციის თანდასწრებით, ფერმები სუბსიდირებულია თათარსტანის რესპუბლიკის ბიუჯეტიდან ინვესტიციების 100 პროცენტით ჰიდრავლიკური კონსტრუქციების მშენებლობასა და შეკეთებაში. და ეს მხოლოდ თათარსტანშია გათვალისწინებული.
ასევე, რესპუბლიკური ბიუჯეტიდან სუბსიდირებულია სარწყავი და სატუმბი აღჭურვილობის შესყიდვის ხარჯების 70 პროცენტი, ჭაბურღილების ბურღვა, ხოლო მილსადენების გაყვანის ხარჯების 50 პროცენტი ანაზღაურდება ფედერალური პროგრამით. მიწის მელიორაციის ერთჯერადი ხარჯები აღემატება წელიწადში. გასათვალისწინებელია, რომ სამელიორაციო სისტემა მინიმუმ 20-25 წელი იმუშავებს.
ქვემოთ მოყვანილი ფიგურები მჭევრმეტყველად მიუთითებს იმაზე, თუ რამდენად მომგებიანია ფერმერებისთვის მორწყვაზე მუშაობა. ყოველი ჰექტარი სარწყავი, თუ იგი აშენდა ნულიდან, ღირს დაახლოებით 200 ათასი რუბლი. მინიმუმ 70 პროცენტიანი სუბსიდიების გათვალისწინებით, ხარჯები იქნება 60 ათასი რუბლი. და ყოველი ჰექტარიდან კარტოფილის მოყვანისას, ტექნოლოგიის მიხედვით, ვიღებთ დამატებით პროდუქტს 650 ათასი რუბლის ოდენობით.
თუ სასოფლო-სამეურნეო საწარმო სარწყავად ათავსებს საკვების სოლის მინიმუმ ათი პროცენტს, მაშინ იგი უზრუნველყოფილი იქნება საკვებით ნებისმიერ წელიწადში. ისეთ მშრალ წლებშიც კი, როგორიცაა 2010 და 2021 წლები.
- რა რაოდენობის მარცვლეული მოჰყავთ რესპუბლიკაში სარწყავად?
- როგორც ვიცი, ჯერ კიდევ საკმაოდ ცოტაა. პირველი, ვინც თავში მოვიდა, იყო ფერმერი ტუკაევსკის რაიონიდან, მინტალიპ მინნიხანოვი. გასულ წელს კულტურების მონაცვლეობის სქემით 38 ჰექტარი მარცვლეული სარწყავი აღმოჩნდა. ყოველი ჰექტარიდან მინნიხანოვმა მიიღო პროდუქცია 60 ათასი რუბლის ღირებულების, ხოლო წმინდა მოგება მინუს ყველა ხარჯი შეადგენდა 50 ათას რუბლს ჰექტარზე. ეს არის მარცვლეულის ეკონომიკა. რაც შეეხება კარტოფილსა და ბოსტნეულს, მან ჰექტარიდან 496 ათასი რუბლი წმინდა შემოსავალი მიიღო და ზოგადად – დაახლოებით 32 მილიონი რუბლი.
ვინც უკვე „გამოსცადა“ პროგრამები, ცდილობს განაგრძოს განვითარება მიწის მელიორაციის ხაზის გასწვრივ. კერძოდ, ნასიმ დავლეტოვი, ფერმერი მენზელინსკის რაიონის სოფელ ვერხნი ტაკერმანიდან. მისი მაგალითის გამოყენებით, ნათლად არის შესაძლებელი აჩვენოს sprinkler სისტემების გამოყენების ეკონომიკური მიზანშეწონილობა. მორწყვისას მან მიიღო სარეალიზაციო კარტოფილის 80 პროცენტი – ჰექტარზე 350 ცენტალი, დანარჩენი წვრილმანია, რომლის გათხრაც, ფაქტობრივად, მიზანშეწონილი არ არის. სტაფილოზეც ასეა: მორწყვისას ჰექტარზე 610 ცენტალი მივიღე, მორწყვისას კი მხოლოდ 64.
– მინტალიპ მინნიხანოვი, ნასიმ დავლეტოვი ცნობილი ფერმერები არიან რესპუბლიკაში. და რამდენად ადვილია რიგითი ფერმერებისთვის სახელმწიფო პროგრამებში „მორგება“? როგორი უნდა იყოს ეკონომიკის მასშტაბები სამელიორაციო სამუშაოების დანახარჯების დასაფარად?
- მასშტაბს არ აქვს მნიშვნელობა. პროგრამაში გასაწევრიანებლად გჭირდებათ წყლის წყარო - მდინარე ან აუზი. დღეს ფერმების თითქმის 80 პროცენტს აქვს წვდომა წყალზე და აქვს შესაძლებლობა, რომ რამდენიმე ტერიტორია მაინც მოირწყას. ჭაბურღილიც კი შეგიძლია გაბურღო, მაგრამ ეს მხოლოდ ერთი ან ორი ჰექტრის მორწყვის საშუალებას იძლევა.
შემდეგი, გჭირდებათ პროექტი. ის ჩვეულებრივ შეკვეთილია Tatmelioration Trust Company-დან. იქ ისეთი მაღალკვალიფიციური პერსონალი მუშაობს, რომ მათ მიერ მომზადებული საპროექტო-სააღრიცხვო დოკუმენტაცია უპრობლემოდ გადის ექსპერტიზას ფედერალურ და რესპუბლიკურ დონეზე. საპროექტო დოკუმენტაციის ხარჯები, როგორც წესი, შეადგენს ობიექტზე სამშენებლო-სამონტაჟო სამუშაოების ღირებულების დაახლოებით ხუთ პროცენტს, ხოლო ხარჯების ნახევარი სუბსიდირებულია ფერმებზე მიზნობრივი პროგრამების ფარგლებში.
მზა საპროექტო-სააღრიცხვო დოკუმენტაციით ფერმერებს შეუძლიათ განაცხადონ პროგრამაში მონაწილეობის მისაღებად. მე ოც წელზე მეტია ვმუშაობ მელიორაციის სფეროში და არ მახსენდება შემთხვევა, მზა პროექტის მქონე საწარმოს არ განეხორციელებინა ან ვინმეს პროგრამაში „არ შეუშვეს“. თუმცა, ბოლო ორი წლის განმავლობაში უფრო მეტი ბიუროკრატიული შეფერხებები იყო - ჯერ პროექტების შერჩევას ახორციელებს რუსეთის სოფლის მეურნეობის სამინისტრო, შემდეგ რესპუბლიკური აგრარული სამინისტრო... მაგრამ ეს მინუსი უფრო მეტად კომპენსირდება პროგრამების უპირატესობებით. მთავარი, ვფიქრობ, არის ის, რომ მეურნეობებს პირდაპირ უჭერს მხარს მთავრობა, სუბსიდირებს მათ ხარჯებს და არა ბანკები, რომლებიც სესხებს გასცემენ.
სხვათა შორის, საპროექტო და შეფასების დოკუმენტაცია სავალდებულოა მხოლოდ დიდი სამელიორაციო ობიექტების მშენებლობისთვის, ზოგიერთ შემთხვევაში კი ამის გარეშეც შეგიძლიათ. თუ ადამიანს, მაგალითად, იქვე აქვს აუზი, საკმარისია იყიდოს ძრავის ტუმბო, შლანგი და დაამონტაჟოს წვეთოვანი სარწყავი სისტემა. ამასთან, ჩვენს სპეციალისტებს მოუწევთ ექსპერტიზის ჩატარება – რამდენად რაციონალურია მეურნეობის მიერ არჩეული აღჭურვილობა ეკონომიკური და სამრეწველო თვალსაზრისით. გასულ წელს, თორმეტმა კენკრის ფერმერმა შეიძინა სამელიორაციო აღჭურვილობა წვეთოვანი სარწყავი სისტემისთვის და იმავე სეზონზე აანაზღაურა ყველა ხარჯი. მაგალითად, ილდარ სიტდიკოვი ზელენოდოლსკის რაიონის ფერმა „ბერის ველიდან“ იღებს შესანიშნავ მოსავალს წვეთოვანი მორწყვით - ხუთი მილიონი რუბლი ყოველი ჰექტარიდან.
- რა ამოცანების წინაშე დგანან დღეს თათარტანელი მელიორატორები?
– სამომავლო გეგმები ძალიან ნათელია – ჩვენი ყველა ძირითადი პროექტი შერჩეულია. რესპუბლიკური პროგრამის ფარგლებში ტექნიკის შესაძენად გამოიყო 100 მილიონი რუბლი. ასევე წელს, რესპუბლიკის ბიუჯეტში 150 მილიონი რუბლი იყო გათვალისწინებული აუზების რეკონსტრუქციის, მშენებლობისა და კაპიტალური რემონტისთვის. მაგრამ რადგან ეს ლიმიტი არ იყო საკმარისი, ჩვენ პრეზიდენტს ვთხოვეთ დამატებითი ლიმიტები და რუსტამ ნურგალიევიჩმა (დიდი მადლობა მას) უარი არ თქვა და კიდევ 50 მილიონი რუბლი გამოყო. ასე რომ, დეკემბერში იქნება ობიექტების კიდევ ერთი დამატებითი შერჩევა, რომელიც სუბსიდირებს მილსადენებით სამელიორაციო ქსელის მშენებლობის ხარჯების 50 პროცენტს.
წყარო: https://rt-online.ru