2021 წელი ტურბულენტური იყო ხილისა და ბოსტნეულის სექტორისთვის ევროპაში. ზოგიერთმა ფაქტორმა, როგორიცაა კლიმატის ცვლილება, ომის კონფლიქტები, ფასების ზრდა და ბრექსიტი, გავლენა მოახდინა მოსავალზე და მათ შემდგომ კომერციალიზაციაზე.
ამ თვალსაზრისით, ევროპა არ დარჩენილა გლობალურ პრობლემებს და ხილისა და ბოსტნეულის ბაზარმა დაზარალდა უცხოურ ბაზრებზე ექსპორტის კუთხით, რასაც ქვემოთ ვნახავთ.
კლიმატი, პანდემია და ტრანსპორტისა და წარმოების ფასების ზრდა, ძირითადი კონდიცირების ფაქტორები
Fruit Logistica-ს ევროპის სტატისტიკის სახელმძღვანელოს 2022 წლის ანგარიშის მიხედვით, 2021 წელს ევროპაში ხილისა და ბოსტნეულის ბაზრები კვლავ სამი დიდი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდნენ: ამინდი, გაგრძელებული კოროვირუსული პანდემია და ტრანსპორტისა და წარმოების ხარჯების ზრდა.
ზაფხულის თვეებში მომხმარებლებს მეტი საშუალება ჰქონდათ ეჭამათ გარეთ ან გაეტარებინათ შვებულება, კოვიდთან დაკავშირებით მოხსნილი შეზღუდვების მოხსნის წყალობით. მაგრამ პანდემიის მეოთხე და მეხუთე ტალღამ გამოიწვია ახალი შეზღუდვების დაწესება შემოდგომაზე.
ხილისა და ბოსტნეულის სახლში შეძენა გაძლიერდა წინა ჩაკეტვით და მნიშვნელოვნად გაიზარდა 2020 წელს, რაც ზოგადად არ გაზრდილა 2021 წელზე მეტი. პანდემიამ შეცვალა გლობალური სასაქონლო ნაკადები ისე, როგორც აქამდე არ უნახავთ. მნიშვნელოვნად გაიზარდა კონტეინერებით გადაზიდვის ტარიფები.
გარდა ამისა, ბოლო 12 თვის განმავლობაში საწვავი საგრძნობლად გაძვირდა, რაც ტრანსპორტირებას კიდევ უფრო აძვირებს.
ხანდახან წარმოებისა და შეფუთვის ნედლეული მწირი იყო, ამიტომ გაძვირდა. ეს არის მდგომარეობა, რომელიც წინა წლებში არ იყო. არახელსაყრელი ამინდის პირობებისგან განსხვავებით, რაც ახალი არაფერია ბაზრის წარმოებისთვის.
სიცხის ტალღები და გვალვის მზარდი ხანგრძლივობის პერიოდს მნიშვნელოვანი გავლენა არ მოუხდენია ხილითა და ბოსტნეულით საგარეო ვაჭრობაზე.
თუმცა, აღსანიშნავია მისი მზარდი სიმძიმე: სიცხის ტალღები და გვალვის პერიოდები უფრო გრძელია; წვიმები უფრო ხშირად ექსტრემალური და მოულოდნელია, რაც იწვევს წყალდიდობას. წვიმის ნაკლებობა ან ძალიან დიდი ინტენსივობა, ორივე სიტუაცია დაფიქსირდა 2021 წელს. ამის თქმით, წყალმომარაგება გასულ წლებში უკეთესი იყო.
ძვირადღირებულ და შეზღუდულ სატრანსპორტო ტევადობას ჯერ არ მოუხდენია მასიური გავლენა ხილითა და ბოსტნეულით საგარეო ვაჭრობაზე. 2021 წელს ევროკავშირის შიგნით და მის ფარგლებს გარეთ ვაჭრობის თვალსაზრისით, იმპორტისა და ექსპორტის მოცულობა მხოლოდ ოდნავ დაბალი იყო წინა წელთან შედარებით. ზოგიერთ შემთხვევაში, ფაქტობრივად, ისინი ოდნავ უფრო მაღალი იყო. იმის შიში, რომ დიდ ბრიტანეთში ექსპორტი დაიშლება მას შემდეგ, რაც Brexit ვერ განხორციელდა.
ევროკავშირი ბრექსიტის შემდეგ დიდ ბრიტანეთში ექსპორტის მცირე ვარდნას განიცდის
მიუხედავად იმისა, რომ ევროკავშირის 27-მა ბრიტანეთში უფრო მცირე რაოდენობით გაგზავნა, ვიდრე Brexit-მდე, შემოდგომა ზომიერი იყო, ბოსტნეული 2%-ით, ხილი კი 7%-ით. უფრო დასამახსოვრებელი იყო დიდ ბრიტანეთში სუპერმარკეტების ცარიელი თაროების სურათები, ნაწილობრივ საზღვრის კონტროლისთვის ხანგრძლივი ლოდინის დროის გამო. თუმცა, უფრო დიდ პრობლემას წარმოადგენდა საქონლის ეროვნული ტრანსპორტირება სატვირთო მანქანების ნაკლებობის გამო.
ეს არის პრობლემა, რომელიც მომავალში შესაძლოა სხვა ქვეყნებს შეეხოს. ევროკავშირის ქვეყნებმა, რომლებიც ადრე დიდ ოდენობას აწვდიდნენ დიდ ბრიტანეთს, დაკარგეს ახალი კონტექსტი. ბოსტნეულში ისინი არიან ესპანეთი (-5%) და ნიდერლანდები (-3%).
ხილის მხრივ, ესპანეთმა, წამყვანმა მიმწოდებელმა, გარკვეულწილად მაღალი მოცულობის ექსპორტი მოახდინა დიდ ბრიტანეთში, მაგრამ ეს მაჩვენებელი შედარებით დაბალ მოცულობას ადარებდა 2020 წელს. კერძოდ, ნიდერლანდები (-33%), ასევე საფრანგეთი (-4%), მნიშვნელოვნად დაკარგა ტომი.
მიუხედავად იმისა, რომ ევროკავშირის 27-მა ბრიტანეთში უფრო მცირე რაოდენობით გაგზავნა, ვიდრე Brexit-მდე, შემოდგომა ზომიერი იყო, ბოსტნეული 2%-ით, ხილი კი 7%-ით.
გაერთიანებული სამეფოს ევროკავშირიდან გასვლამ საგარეო სავაჭრო ბალანსის კუთხით აშკარა ცვლილება გამოიწვია. წინა წლებში საგარეო სავაჭრო ბალანსი დეფიციტური იყო როგორც ხილზე, ასევე ბოსტნეულზე. ეს დეფიციტი კვლავ რჩება ხილზე, მაგრამ ბოსტნეულით საგარეო ვაჭრობის ბალანსი ახლა ოდნავ დადებითია.
ნებისმიერ შემთხვევაში, ახალი ხილის იმპორტი ევროკავშირში მნიშვნელოვნად აღემატება ბოსტნეულის იმპორტს. ბანანი და სხვა ეგზოტიკური ხილი, რომელიც ძირითადად ევროკავშირში არ მოჰყავთ, დიდი მოცულობით უნდა იყოს შემოტანილი.
ხილის იმპორტი (როგორც შიდა, ასევე გარე) ოდნავ შემცირდა 2021 წელს. გერმანია, პირველი იმპორტიორი 2020 წელს, ნაკლები იმპორტი მოახდინა, ამიტომ პირველ ადგილზე ნიდერლანდები გადავიდა. თუმცა, ნიდერლანდები ასევე არის ხილის სიდიდით მეორე ექსპორტიორი ესპანეთის შემდეგ და ნიდერლანდებიდან ექსპორტირებული მთელი მოცულობა ქვეყანაში არ არის წარმოებული.
ევროკავშირის ხილის ექსპორტი ოდნავ მაღალი იყო 2020 წელთან შედარებით. ბოსტნეულის მხრივ გერმანიამ შეინარჩუნა პირველი იმპორტიორის პოზიცია, თუმცა უფრო დაბალი მოცულობით, ვიდრე წინა წელს. ზოგადად, ევროკავშირში ბოსტნეულის ოდნავ მეტი მოცულობის იმპორტი განხორციელდა.
2021 წელს ევროკავშირის შიგნით ექსპორტი ოდნავ შემცირდა
მეორე მხრივ, ექსპორტი 2021 წელს წინა წლის მაჩვენებელზე ოდნავ დაბალი იყო. არაევროკავშირის ვაჭრობის წილი ხილით შედარებით მაღალია. კერძოდ, ბანანის, ანანასის, ავოკადოსა და მანგოს 41% იმპორტირებულია ევროკავშირის ფარგლებს გარეთ.
პირიქით, ევროკავშირის შიგნით ვაჭრობა დომინირებს ფორთოხალსა და ვაშლში. ხილის ექსპორტი ძირითადად ევროკავშირის ფარგლებში დარჩა. თუმცა, Brexit-მა ოდნავ შეცვალა პროპორციები მესამე ქვეყნებთან ვაჭრობის სასარგებლოდ. 2021 წელს ხილის ექსპორტის თითქმის 18%-მა დატოვა ევროკავშირი. მოცულობის თვალსაზრისით ექსპორტში დომინირებს ბანანი, ვაშლი და ფორთოხალი. ახალი ბოსტნეულის იმპორტისთვის დამატებითი ვაჭრობის წილი გაცილებით დაბალია, ვიდრე ხილის, სულ რაღაც 16%-ზე ნაკლები. იმპორტირებულ ბოსტნეულს შორის ყველაზე დიდი მოცულობით პომიდორსა და ხახვს აქვს ევროკავშირის ფარგლებს გარეთ იმპორტის უდიდესი წილი.
ძირითადი იმპორტი ევროკავშირის გარედან არის პომიდორი მაროკოდან და ხახვი ახალი ზელანდიიდან. ბოსტნეულის ექსპორტის 78% დარჩა ევროკავშირის ფარგლებში 2021 წელს. ერთი წლით ადრე, როდესაც გაერთიანებული სამეფო ჯერ კიდევ წევრი სახელმწიფო იყო, ბოსტნეულის ექსპორტის 89% შიდა ვაჭრობაში იყო. ექსპორტში ძლიერ დომინირებდა ხახვი, რასაც მოჰყვა პომიდორი და წიწაკა.
საერთო ჯამში, შარშან ხილისა და ბოსტნეულის მოსავალი ევროკავშირის 27-ში დაახლოებით 1%-ით ნაკლები იყო 2021 წელს, ვიდრე 2020 წელს, წინასწარი მონაცემებით. ითვლებოდა, რომ ხილის დანაკარგები მნიშვნელოვნად მაღალი იყო, მაგრამ საბოლოოდ მოსავალი მხოლოდ 1%-ით ნაკლები იყო ყოველწლიურად. ვაშლის დიდი მოსავალი ანაზღაურებს ნეგატიურ ტენდენციებს რამდენიმე სხვა სახის ხილისთვის.
ატმის, ნექტარინისა და გარგარის წარმოებას სამხრეთ ევროპაში ყვავილობის დროს ყინვები შეეხო. ასევე, იანვარში, მარტსა და აპრილში გაცივებმა სერიოზული დანაკარგები გამოიწვია, რამაც 30 წლის განმავლობაში ყველაზე მცირე მოსავალი გამოიწვია.
არახელსაყრელი პირობების გამო ფორთოხლისა და ადვილად გაფცქვნილი ხილის წარმოება თავდაპირველად გასულ წელთან შედარებით მნიშვნელოვნად დაბალი იყო. არასასურველი ამინდის გამო ესპანეთმა უფრო მცირე მოსავალი იწინასწარმეტყველა, თუმცა ზოგიერთმა რეგიონმა უკეთესად შეძლო ზიანის თავიდან აცილება.
ძვირადღირებულ და შეზღუდულ სატრანსპორტო ტევადობას ჯერ არ მოუხდენია მასიური გავლენა ხილითა და ბოსტნეულით საგარეო ვაჭრობაზე.
ზომიერი დანაკარგები ევროპაში და გაურკვევლობა 2022/2023 წლების კამპანიისთვის
საბოლოო ჯამში, ევროპაში დანაკარგები არ იყო ისეთი მძიმე, როგორც მოსალოდნელი იყო. წინასწარი მონაცემებით, ფორთოხლის მოსავალი წინა წელთან შედარებით მხოლოდ 1%-ით შემცირდა, მარტივი პილინგის მოცულობა კი 2%-ით ნაკლები იყო.
ეს პროცენტები წარმოების რეკორდულ მოცულობაზე მიუთითებდა. მაგრამ ყინვებმა გამოიწვია რეგიონული დანაკარგები და თითქმის ყველა ქვეყანაში ძალიან ციოდა ყვავილისთვის. მისი თქმით, წინა წელთან შედარებით 11.5 მილიონი ტონა ვაშლი მეტია მოსავალი. ზრდის დიდი ნაწილი პოლონეთში მოხდა, რაც, შესაბამისად, გაურკვევლობის ფაქტორია ევროპული ბაზრისთვის 2021/22 მარკეტინგულ სეზონში.
ვაშლისგან განსხვავებით, მსხლის მოსავალი მთელ ევროპაში მწირი იყო. იტალიას ყინვა შეექმნა და ამან გამოიწვია მსხლის ყველაზე მცირე მოსავალი ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში.
ბოსტნეულის მოსავალი მეტ-ნაკლებად იგივე იყო. მხოლოდ 0.3%-ით ნაკლები 2020 წელთან შედარებით. სალათის ფოთლის, ყვავილოვანი კომბოსტოს და ყაბაყის უფრო მცირე მოსავალი აინაზღაურა ხახვის უფრო დიდი მოსავლით. ევროპის მრავალი ქვეყანა დაზარალდა ექსტრემალური ამინდის პირობებში.
განსაკუთრებით აღსანიშნავია ივლისის წყალდიდობა გერმანიისა და ბენილუქსის ნაწილებში. ესპანეთისა და იტალიის ტერიტორიები ასევე განიცადეს გათიშვა და ზიანი, რომელიც გამოწვეული იყო წყვეტილი და უჩვეულოდ ძლიერი წვიმებით და რეგიონული წყალდიდობით. თავდაპირველად, ბოსტნეულის სეზონი ცენტრალურ ევროპაში ნელა დაიწყო, გაზაფხულის დაბალი ტემპერატურის გამო.
შემდგომში არ იყო იმდენი მზე, როგორც 2020 წელს, რამაც, როგორც ჩანს, გამოიწვია მოსავლიანობის დაკარგვა, განსაკუთრებით პომიდვრის, თუნდაც დაცულ კულტურებში. მდგომარეობა კიდევ უფრო დამძიმდა მცენარეთა ახალი დაავადებების გაჩენით. კიტრი და წიწაკა, როგორც ჩანს, უკეთ გაუმკლავდნენ პირობებს, უფრო დიდი მოცულობის მოსავალს.
თუმცა, ზოგიერთი პომიდვრის წარმოება სხვა ბოსტნეულზე გადავიდა. მეორე მხრივ, ენერგეტიკული ხარჯების ზრდა გამოწვევაა, განსაკუთრებით ბენილუქსის ქვეყნებში სათბურის გაშენებისთვის.